In een testament kan de overledene veel zelf bepalen. Zo kan hij aangeven wie zijn erfgenamen zijn, wie de executeur is, hoe hij zijn uitvaart wenst te regelen en wat er dient te gebeuren in allerlei bijzondere situaties.

Indien de overledene geen testament heeft opgesteld dan bepaalt het wettelijk erfrecht onder andere wie de erfgenamen zijn.

Na het overlijden kan bij het Centraal Testamentenregister worden opgevraagd of de overledene een testament heeft gemaakt. Hierbij wordt niet de inhoud van het testament kenbaar gemaakt, maar wordt aangegeven bij welke notaris men hiervoor terecht kan.

Zodra duidelijk is wie de erfgenamen zijn, dienen zij allereerst een keuze te maken of zij de erfenis aanvaarden of verwerpen. Het aanvaarden van een erfenis kan op twee manieren. Een erfgenaam kan zuiver aanvaarden en hij kan beneficiair aanvaarden.

Indien een erfgenaam zuiver aanvaart, is hij tevens aansprakelijk voor de betaling van de schulden van de overledene. Als het een negatieve nalatenschap betreft – dat wil zeggen de schulden zijn groter dan de bezittingen – zal de erfgenaam uit zijn eigen vermogen het restant van de schulden moeten betalen. Dit kan worden voorkomen door beneficiair te aanvaarden.

Bij het beneficiair aanvaarden als ook bij het verwerpen dienen wel een aantal juridische en procedurele verplichtingen te worden opgevolgd waaraan kosten zijn verbonden.

Ook is het van belang om voordat men deze keuze maakt, zich te onthouden van die gedragingen waarvan de wet bepaalt dat dit gedragingen van een erfgenaam zijn.

De overledene kan in zijn testament een executeur hebben aangewezen. De executeur is degene die de nalatenschap afwikkelt. Dat kan een erfgenaam zijn, maar dat kan ook een derde partij zijn. De door de overledene aangewezen executeur hoeft geen toestemming te hebben van de (overige) erfgenamen voor het afwikkelen van de nalatenschap. Hij dient na afloop wel rekening en verantwoording af te leggen aan de gezamenlijke erfgenamen. Indien er geen executeur is aangewezen, kunnen de erfgenamen iemand een volmacht geven om de nalatenschap af te wikkelen. Deze volmacht kan wel tussentijds worden ingetrokken indien de erfgenamen niet tevreden zijn over de dienstverlening van de gevolmachtigde.

Een verklaring van erfrecht is een notariële akte waarin een aantal gegevens staat vermeld met betrekking tot het overlijden van een persoon. Hierbij gaat het bijvoorbeeld om de overlijdensdatum, de burgerlijke staat en eventuele afstammelingen, de aanwezigheid van een testament, de erfgenamen en executeur, de al dan niet aanvaarding van de erfenis en/of executeursbenoeming. De verklaring van erfrecht wordt door bepaalde instanties gevraagd als bewijs van de bevoegdheid om zaken te mogen regelen (bijvoorbeeld bankzaken).

Om bijvoorbeeld een onderbouwde keuze te maken inzake (beneficiair) aanvaarden of verwerpen van een nalatenschap, moet de (globale) omvang van de nalatenschap op de dag van het overlijden worden vastgesteld. Dit betekent dat voor alle vermogensbestanddelen moet worden vastgesteld wat de waarde is. Wetgeving geeft voor bepaalde vermogensbestanddelen (bv de woning die in eigendom is) aan hoe die waarde moet worden vastgesteld. Soms is taxatie nodig van bepaalde bezittingen.

Een aantal zaken die (onmiddellijk) na een overlijden moeten plaatsvinden, zoals bijvoorbeeld de aangifte van overlijden bij de gemeente, wordt meestal door de uitvaartondernemer verzorgd. Vanuit de opname in de gemeentelijke basisadministratie worden bepaalde instanties (waaronder de Sociale Verzekeringsbank, het UWV, de zorgverzekeraar en de Belastingdienst) automatisch geïnformeerd over het overlijden.

Daarnaast zijn er een aantal zaken die bij de verdere afwikkeling problemen kunnen voorkomen of onnodige kosten kunnen besparen. Zo is het in geval de overledene alleen woonde, mogelijk wenselijk sleutels terug te vragen van personen die toegang tot de woning van de overledene hadden. Vanzelfsprekend dienen eventuele huisdieren goed te worden opgevangen.

Indien de woning snel moet worden ontruimd, is het wenselijk om post te laten doorsturen naar degene die de nalatenschap afwikkelt.

Naast de instanties die automatisch worden geïnformeerd, blijven er allerlei instanties over die door de executeur, de gevolmachtigde of de erfgenamen op de hoogte moeten worden gesteld van het overlijden. Hierbij valt te denken aan het pensioenfonds, de banken, de (zorg)verzekeraar.

Daarnaast is het wenselijk om in samenspraak met de nabestaanden te bepalen welke lidmaatschappen en/of abonnementen kunnen worden opgezegd. Het opzeggen van niet meer gewenste lange termijn verplichtingen kan onnodige kosten besparen.

Naast het informeren van diverse instanties, het opzeggen van abonnementen en lidmaatschappen zijn er mogelijk nog andere administratieve zaken die moeten worden afgehandeld. Er zullen nog rekeningen binnenkomen die moeten worden betaald. Mogelijk heeft de overledene ook nog vorderingen uitstaan, die moeten worden geïnd. Dit kunnen bijvoorbeeld ook (levens)verzekeringsuitkeringen zijn.

Indien de overledene nog werkzaam was, zullen er zaken met de voormalige werkgever moeten worden geregeld. Grote werkgevers hebben hiermee over het algemeen wel enige ervaring, voor kleinere werkgevers is het overlijden van hun werknemer mogelijk een nieuwe en eveneens ingrijpende ervaring.

Indien de overledene een auto in zijn bezit had, waarvan het kenteken op zijn naam stond, dan dient dit kenteken binnen 5 weken te worden overgeschreven naar ofwel een koper van de auto ofwel naar de erfgenamen. Ook de autoverzekering dient hierbij niet te worden vergeten.

Afhankelijk van hetgeen de overledene bij testament heeft bepaald moeten de inboedelgoederen al dan niet worden verdeeld onder de erfgenamen dan wel worden verkocht. De praktijk wijst uit dat de waardebepaling van deze goederen en/of de feitelijke verdeling regelmatig een bron van discussie of zelfs conflicten is tussen erfgenamen. Een onafhankelijke derde kan hierin vaak een bemiddelende rol spelen.

Indien de overledene alleen woonde in een huurwoning, eindigt de huur automatisch op de laatste dag twee kalendermaanden na de overlijdensdatum. De erfgenamen kunnen de huur wel eerder opzeggen, namelijk tegen het einde van de eerste kalendermaand na overlijden. Woonde hij niet alleen dan zijn de bepalingen van de wet afhankelijk van of degene waarmee de woonruimte werd gedeeld, samenhuurder, medehuurder of een zogenaamde overige huisgenoot was.

Woonde de overledene alleen in een koopwoning, dan zal deze woning waarschijnlijk worden verkocht. Onafhankelijk van het feit of de woning door een erfgenaam of door een derde wordt gekocht, zal de waarde van de woning moeten worden vastgesteld. Een ander belangrijk vraagstuk is de mate waarin de eventuele hypotheekschuld kan worden afgelost met de verkoopopbrengst.

Een volledig ingerichte woning dient leeg en schoon te worden opgeleverd, onafhankelijk van het feit of het een huur- of koopwoning betreft.

Dit is vaak een arbeidsintensieve en emotionele klus, waarbij ondersteuning kan helpen om dit binnen een redelijke tijd afgerond te hebben.

Bij een overlijden wordt er allereerst vaak gedacht aan eventueel verschuldigde erfbelasting. Hiervan kan inderdaad sprake zijn. Maar eerst dient te worden vastgesteld of er een laatste aangifte inkomstenbelasting moet worden gedaan. Een eventuele teruggave of te betalen bedrag aan inkomstenbelasting over het lopende jaar, is van invloed op de erfbelasting. Afhankelijk van de datum van overlijden dient er mogelijk ook nog aangifte inkomstenbelasting te worden gedaan over het voorafgaande jaar. Indien de overledene een onderneming had, kan er ook sprake zijn van nog andere belastingen.

Erfbelasting kan betaald moeten worden door de erfgenamen over hetgeen zij ontvangen uit de nalatenschap. De hoogte van deze belasting is afhankelijk van de relatie van de erfgenaam tot de overledene en de omvang van hetgeen wordt verkregen. Er is sprake van diverse vrijstellingen en tarieven.

Maple RegisterExecuteurs kan voor u uitrekenen of u erfbelasting moet betalen en indien gewenst de aangifte erfbelasting voor u opstellen.

Op het moment dat alle juridische, administratieve, financiële en fiscale aspecten zijn afgerond, kan de feitelijke verdeling van de nalatenschap plaatsvinden. Een (Register)executeur dient rekening en verantwoording af te leggen over al hetgeen hij in het kader van de afwikkeling heeft gedaan en de erfdelen aan de erfgenamen te doen toekomen.